Filemón e Baucis, Ovidio fácil

PHILEMUS ET BAUCA

A todos os lectores deste blog regálobos esta fermosa versión do mito  ovidiano de Filemón e Baucis  en Latina Essentia, unha obra de Antonio Martinez Rezende.

Os alumnos de segundo de bacharelato poderán medir as súas forzas e seguro que conseguen unha traducción digna. Así que a practicar. Dentro duns días aparecerá nesta mesma páxina a traducción. Algún chegará a conclusión de que o Latín non é tan difícil. O texto leva tildes co propósito de que se lea de forma correcta. Non deixedes de lelo en voz alta, colocando o acento de cada palabra no lugar marcado. Unha experiencia inesquencible.

Para os meus alumnos de segundo de bacharelato haberá unha recompensa especial; quen consiga traducila primeiro no wiki WIKILATÍNSANTOMÉ que saiba de antemán que verá incrementada a súa nota na avaliación. Negociaremos canto. ¿Comezamos?

FILEMÓN E BAUCIS simbolizan o amor perdurable máis alá do tempo. Xúpiter e Mercurio premian a súa bondade. Os dous anciáns acóllenos con amabilidade e atencións, sen saber que eran deuses, xa que acudiran a visitar o mundo con figura humana. Os deuses do Olimpo converten a pobre vivenda daqueles desprendidos anciáns nun templo dourado, que a parella se encarga de atender ata a fin dos seus días. Cando por fin morreron,  foron  convertidos en aciñeira e tileiro, entrelazando para sempre as súas ramas. A aciñeira simboliza a forza e a duración. O tileiro, polas súas follas cordiformes, foi considerado polos gregos a morada de Afrodita, ou do amor.

Jordaens Jacob (1593-1678) Crédit photographique : (C) RMN / Michèle Bellot

“Certa die”, ait Mercurius, “magnus Deus et ego de caelo in terra descenderamus. Totum diem ignoti per campos et óppida Ásiae viam fecimus. Tandem ad óppidum magnum et pulchrum pervenimus et eo quod caelum nigrum erat, diversorium pétimus. Arduum autem erat locum idoneum invenire, sub vésperum ad multa domicilia appropinquaveramus, sed adventus noster nusquam gratus erat. Eo quod ignoti eramus, dóminus aut dómina tectorum inimicum praebebant ánimum et ianuis nos prohibuerunt. Vero etiam multi contra nos  violenter se gesserunt.

Non longe ab óppido tamen erat casa parva et mísera. Hic habitabant Philemus et Bauca, qui  parvis rebus vitam iam seníliter agebant et ad multam horam laborabant.

“Salvete, amici!”, inquit Philemus, et sub casam mínimam intrávimus. Bauca “cum gáudio”, ait, “vobis cibum et vinum ego et Philemus dábimus”. Verbis tam benignis nos exceperunt.

Sine mora Bauca cenam módicam nobis paravit.

Dum magnus Deus et ego cenamus, pócula hauriebamus et continuo óptimo vino mágica  replebamus potentia. Tum dixit magnus Deus:

– Dei sumus sub virorum figura. Quod bene nos excepistis, salvi et sani semper éritis. Sed  vestri mali vicini, a quibus iniurias accépimus, poenam méritam dabunt”.

Post moram parvam, Magnus Deus ad túmulum próximum Philemum et Baucam duxit et casam in templum pulchrum súbito mutavit. Óppidum propinquum in latum stagnum vertit.

Bolswert Schelte Adams (1581-1659) graveur ; école flamande, Rubens Pierre Paul (1577-1640) Crédit photographique : (C) RMN / Hervé Lewandowski

Deus Magnus rogat:

– Potestis gratiam magnam a me pétere et faciam quod vultis. Philemus unum consilium deo  nuntiat: “Custodire templum, nostram antiquam casam, cúpimus et una a vita discédere!”.

Ad caelos rursus volávimus.

Postea, per multos annos templum servaverunt neque a loco amato excesserunt. Nam Magnus Deus Philemum et Baucam in magna et pulchra arbusta mutavit, quae sic prope templum in aeternum steterunt”.

Ver traducción AQUÍ

ARQUITECTURA PARA VIDA EN FAMILIA E AS OBRIGAS SOCIAIS EN ROMA

A DOMUS OU A IMPORTACIÓN DAS TENDENCIAS DA ARQUITECTURA DOMÉSTICA GREGA

O proceso de helenización dos costumes e da cultura romana apareceu ben consolidado e definido no século II a.C. Desde sempre o romano sentiu un atractivo polo grego, aínda que non na medida en que sucedeu a mediados do século III a.C.: os deuses romanos identificáranse cos gregos, algún que outro romano chegou a falar grego, a arte romana comezou a facerse grande á sombra da grega.

Mérida, domus do Mitreo. Fot. José M.Otero

O empurrón definitivo xa se dera no século III a C. cando aparecen as primeiras obras de literatura en latín baixo o modelo grego e a escolarización  dáse en ambas linguas. O saqueo de Siracusa (212 a.C.), segundo Polibio, é o feito que marca o gusto pola arte grega: moitas obras chegaron a Roma. As formas de vida das clases altas entréganse sen rubor á batuta do gusto grego, e a arquitectura doméstica non vai ser menos, a moda grega marca tendencia.

A domus que tomaremos de referencia ou casa pompeiana deixanos ver na súa organización arquitectónica dúas partes claramente definidas,  a área social (no espazo preto do peristilo) e a área privada (cubicula, culina, a redor do atrium) fiel retrato da división cultural e mental que supuxo para Italia descubrir no seu propio espazo a beleza e bo gusto do grego.

A mentalidade práctica do home romano xiraba ata agora a redor do que se entendía como NEGOTIUM (atrium/tablinum), nos gregos veñen de descubrir os valores do OTIUM (peristilo).

Esta bipartición arquitectónica responde á necesidade de xuntar no espazo da vida privada unha nova entidade cultural, enriquecedora a todas luces, que do ámbito da vida privada ía a pasar á vida cívica a non tardar.

A parte anterior da domus que permite o acceso directamente desde a rúa a quen visite ó pater familias mantén a estructura da casa etrusca, con dous centros de intereses moi definidos o atrium e o tablinum: é o ámbito do negotium, onde o pater familias celebra os cultos do fogar diante do larario coas imagines maiorum (figuras que representaban os devanceiros da familia), onde os tesouros domésticos,  preto do impluvium (pilón no que se recollía a auga da chuvia), esperan a admiración do hospede que ha de resolver co dominus problemas da vida cotiá na urbe.

A parte interior está articulada polo peristilum, de gusto grego, enriquecida cun xardín no patio. É o lugar do otium, ideal para o repouso, rodeado polos triclinios, salas de estar ou de xuntanza. É o espazo doméstico que acolle as esculturas e os libros e dá paz e tranquilidade a toda a familia.

Pero esta forma arquitectónica non vai ser permanente. Os cambios de mentalidade traen con eles cambios na concepción dos espazos vitais. O descubremento do peristilo como foco de luz dá pé para que o tablinum (o despacho oficial do dominus) se abra para  con maior claridade responder ás novas ideas de comodidade; coa construcción dos acueductos perde sentido o impluvium,  a relixiosidade familiar entra en crise cos novos tempos e a apertura  ás novas culturas polo que o atrium deixa de ser o centro da vida familiar perdendo por tanto a súa razón de ser.

VILLAE ROMANAS NA GALLAECIA:

AQUIS ORIGINIS (PDF):

AQUIS ORIGINIS, LOBIOS (OURENSE) (vídeo)

TORALLA ( VIGO) (vídeo)

ESPAZOS PARA A VIDA PRIVADA: MAT. COMPLEMENTARIO (PDF)

ESPAZOS PARA A VIDA PRIVADA (swf) (Formato PANTALLA COMPLETA)

A VIAXE DOS HEROES Á PANTALLA

HÉROES DE GRECIA Y ROMA EN LA PANTALLA

Fernando Lillo Redonet

Ediciones Evohé 2010

Un novo exercicio de escritura e memoria afectiva de Fernando Lillo; non se trata dun libro máis sobre o argumento mitolóxico levado ó cine, vai máis alá, moito máis alá: unha maneira de explicar luminosamente  o mundo desde a ficción mítica e cinematográfica.

Escribir é seducir, abrir o corazón a quen le, é tender unha rede de complicidades na que lector e autor se vexan atrapados ata recoñecerse e confundirse nas emocións, nas dúbidas e mesmo nos estados de ánimo. Fernando Lillo abre unha vía inexplorada neste camiño de seducción, esquécese del mesmo e convoca ó lector/espectador a vivir, a convivir,  no máis íntimo das súas páxinas cos avatares dos heroes que teceron e habitaron o mundo imaxinario da súa infancia e da súa adolescencia, heroes que foron crecendo a medida que el ía afondando no coñecemento do mundo de Grecia e Roma e nos valores da cultura grecolatina. A fin de contas o mundo imaxinado deses heroes foi o fío de Ariadna que o guiou  ó estudo apaixonado da Filoloxía Clásica.

A tentación de quen se atopa con este libro é pensar que se trata dun ensaio con pretensións didácticas ou de divulgación sen máis, probablemente non reparase no deseño da portada, na configuración que vai adoptando o título, primeiro HÉROES, despois, DE GRECIA Y ROMA en un tipo de letra distinto, e fora do encadramento, EN LA PANTALLA, sobre o fondo do cartel onde Kirk Douglas encarna a Ulises na película de Mario Camerini. Como se a pantalla fose un espazo de novas experiencias heroicas ou, quen sabe, se o mundo das sombras a onde ha viaxar o heroe cando se ve perdido ou se  lle vai das mans o obxectivo heroico.

Unha proposta de Lillo no fondo moi odiseica: a viaxe do mito a un espazo aínda non experimentado na procura de vivencias novas que o enriquezan,  a viaxe iniciática ó mundo das sombras, e o retorno de novo a esencia do mito. Aínda non remataron os nosos traballos, confesáballe Ulises a Penélope, débolles de contar ós que non coñecen o mar o que é o mar. Debémoslles contar ós quen non coñecen os mitos o que significan os mitos.

A estructura da organización do contindo non é nova, algo parecido ó que Jordi Balló e Xavier Pérez fixeron en La semilla inmortal: desenvolvemento do argumento mitolóxico, e estudo de cómo este argumento é tratado pola linguaxe cinematográfica.

Fernando Lillo cando escribe faino apoiado en tres sólidos piares: a paixón polo mundo clásico, o rigor e a precisión de filólogo e a experiencia no manexo da ficción histórica. Neste último traballo engade algo máis, propio dun cinéfilo convencido, centos de horas diseccionando fotogramas ata desentrañar  o corazón de tres milenios de sabiduría antiga entreos  desvíos ós que o relato cinematográfico somete o argumento mitolóxico orixinal . Só desde a mirada de quen ten acumuladas moitas horas de cine, de cine de todos os xéneros, se pode conseguir una obra tan rica e capaz de levarnos do mito á pantalla e de provocar unha viaxe inevitable de retorno ó mito, para mellor entendelo.

Podería caer na tentación de rescribir os mitos perdéndose nun exercicio de erudición que disvirtuaría a súa esencia, pero non, descárgaos de todo engadido que perturbe o seguimento da liña argumental do relato mítico, sen afectar para nada a capacidade de significación poliédrica que todo mito encerra. Podería, mesmo tentado pola grandeza dos heroes nacidos dos acontecementos históricos  que marcaron a historia do mundo antigo, deixarse levar pola narración incontida deses mesmos feitos. É precisamente aquí onde traballo, para o meu gusto, consegue o seu nivel máis alto; aconsellable a lectura dos apartados que dedica a Alejandro, a Leónidas (León de Esparta/300), a Máximo (Gladiator), á rebeldía de Espartaco, pola extraordinaria precisión do encadramento histórico, a claridade con que analiza estes filmes grazas a un dominio absoluto dos realia e as fontes textuais.

Que eu valore de maneira especial estes capitulos non desmerece a consideración por aqueles outros  nos que o debullar de cada un dos valores heroicos acaba debuxándonos o heroe de corpo enteiro, símbolo dos valores predominantes do pobo que o adopta como referente; desde Aquiles ávido de gloria pero humano, Héctor, tenro e familiar, Ulises, a quen a aventura do coñecemento non lle fai esquecer a calma do retorno ó fogar, a pelexa continuada de Hércules contra o mal,  o irresoluto Iasón mimado polas deusas, Perseo, ou o poder do amor, Teseo, o heroe de Atenas, Eneas aceptando e cumprindo o designio do fatum. Vede aquí unha visión do mundo máis duradeira que o bronce. O mito como creación colectiva resulta ser a confluencia de mil miradas, e a última das miradas, desde as artes audiovisuais.

Lillo permítenos ver cómo moitas veces as distintas historias se desvirtúan, traicionan o  texto orixinal,  se interrelacionan, non sempre xustificadamente, cómo se sacrifican emocións en función do espectáculo visual, en palabras súas. Este novo espazo no que o mito revive, a pantalla de cine ou da televisión, ten novas esixencias, convencións exclusivas da linguaxe audiovisual, que condicionan o tratamento respectuoso do mito orixinal, e, as veces, o heroe acaba sendo Steve Reeves, ou Kirk Douglas, ou Brad Pitt ou Russell Crowe. Pero sempre quedará o mito para rescatar a  verdade, por iso a necesidade imperiosa de retornar a el, para, a partir desta herencia, construírmonos unha certa representación do mundo. A mitoloxía é unha parte inalienable da nosa cultura común, de aí que hoxe, tres milenios despois, nos sigan apaixonando as súas historias maravillosas .

Unha análise intelixente e rigorosa das peripecias do mito e da historia lendaria, clarificadoras, oportunas e ponderadas notas a pé de páxina e unha rica aportación bibliográfica como invitación ó lector/espectador a que estime e avalíe a calidade da obra cinematográfica por si mesmo. Un encomiable esforzo de recuperación da memoria, de momentos emotivos imborrables, unha dose de nostalxia vespertina.

A vivencia dos mitos, na forma que sexa, lectura, teatro, pintura, ópera, música, cine,  sós ou en compañía, forma parte da nosa historia persoal e cando recuperamos a memoria atopámosnos con nós mesmos, tal como somos e sentímonos máis libres.