“A castración de Urano xera na Terra e no Mar dúas ordes de consecuencias que son inseparables a pesar da súa oposición: por un lado, violencia, odio, guerra [Erinias, Melias, Xigantes]; por outro, dozura, acordo, amor [Afrodita]…. O mundo organizarase a través da mestura de contrarios e da mediación entre os opostos … As forzas da guerra e as do amor teñen igualmente aspectos claros e aspectos escuros, aspectos benéficos e maléficos”.
Ives Bonnefoy. Diccionario de Mitologías. Páx. 102-3.
XÚPITER ABATE OS XIGANTES
… de duro est ultima ferro.
protinus inrupit venae peioris in aevum
omne nefas: fugere pudor verumque fidesque;
in quorum subiere locum fraudesque dolusque 130
insidiaeque et vis et amor sceleratus habendi.
………….
victa iacet pietas, et virgo caede madentis
ultima caelestum terras Astraea reliquit. 150
Neve foret terris securior arduus aether,
adfectasse ferunt regnum caeleste gigantas
altaque congestos struxisse ad sidera montis.
tum pater omnipotens misso perfregit Olympum
fulmine et excussit subiecto Pelion Ossae. 155
obruta mole sua cum corpora dira iacerent,
perfusam multo natorum sanguine Terram
immaduisse ferunt calidumque animasse cruorem
et, ne nulla suae stirpis monimenta manerent,
in faciem vertisse hominum; sed et illa propago 160
contemptrix superum saevaeque avidissima caedis
et violenta fuit: scires e sanguine natos.
Ovidio, Metamorfosis, vv.127-162
[ A última [Idade] é de duro ferro.
De súpeto irrompeu na idade do peor metal
a perversidade, fuxiu o decoro, a verdade, a lealdade,
e ocuparon o seu lugar a falsidade e o engano
e as insidias e a violencia e a perniciosa avaricia.
… A piedade xace derrotada, e a virxe Astrea (Xustiza) abandonou,
última das divindades, a terra empapada de sangue,
e para que o alto ceo non estivese máis sosegado que a terra,
contan que os Xigantes tentaron facerse co poder celestial
e que gabearon ata as altas estrelas grazas ós montes que amorearon.
Entón o pai todopoderoso fendeu o Olimpo lanzando
o raio e esfrangullou o Petras sobre o Osa que o sostiña.
Mentres aqueles corpos feroces xacían baixo a mole esmigallada,
din que a Terra regada polo sangue derramado dos seus fillos
humedeceu e alentou aquel lume de vida
e, para que non permanecese ningún vestixio da súa estirpe,
deulle aparencia humana, pero tamén aquela raza
desprezou os deuses, e desexou o asasinato cruel
e foi violenta: podías recoñecer que naceron do sangue.]
Os Xigantes nacen da Terra fecundada polo sangue da mutilación de Urano, vigorosos e ben armados como hoplitas. Son a infantería pesada, e con eles chega a violencia e as matanzas. O mesmo que as Erinias e as Melias, todos os nacidos do sangue de Urano provocan un fervedoiro de terrores, dan medo, asustan, proclaman a vinganza, o odio, as guerras. Son o dominio da discordia, dos conflitos, dos enfrontamentos sen cuartel.
Entre a descendencia de Urano castrado está tamén Afrodita, nacida da espuma do mar e das gotas de sangue do sexo paterno mutilado, bateadas polas ondas; deusa da beleza e do amor, das forzas da concordia, da unión, da bondade, pero tamén da sexualidade, da sedución, gaioleira a través de palabras enganosas, e da tenrura. Non é fácil delimitar o positivo e o negativo, sempre haberá puntos de contacto difusos, que non son nin brancos, nin negros.
Os Xigantes non son seres totalmente humanos nin tampouco divinos, a escultura do helenismo represéntaos con cola de serpe, tal como corresponde ós que habitan a escuridade da terra fonda. A súa condición está a medio camiño entre as sombras e a luz.
Representan ós guerreiros, a milicia caótica fronte a monarquía ordenada de Zeus. Personifican a forza das armas, a violencia en estado puro, o vigor corporal, a xuventude física. Argumentos que eles consideran suficientes para ostentar o poder supremo do universo. Esta a razón empúrraos a declarar a guerra contra Zeus.
Todos os deuses do Olimpo se poñen de parte de Zeus na tarefa de acabar coa pretensión dos Xigantes de impoñer o caos. Apolo, Atenea, Hera, Diónisos, Poseidón, Hermes, Artemisa.
O combate é violento, a terra queda empapada de sangue: Atenea mata e esfola o xigante Palas, e a pel convértese no seu propio escudo. Apolo dispara as frechas contra o ollo dereito dun dos inimigos mentres Hércules se asaña co ollo dereito. Sempre que un deus abate un Xigante aparece Hércules para rematalo. Non hai tregua, Xea (Terra) sente pena polos seus fillos e acode na súa axuda facendo agromar a herba da inmortalidade, sabe que a orde e a harmonía son necesarios, como tamén é consciente de que o Universo non se consolidaría sen ese punto de violencia imprescindible para a vida. Pero Zeus é astuto e adiántaselle ás pretensións cortando de madrugada todas as herbas da inmortalidade, ós xigantes váiselle das mans a oportunidade de asaltar e danar a fortaleza olímpica.
Para construír un mundo viable será necesario dominar, amordazar, civilizar as forzas primitivas do caos, o desorde e a violencia. A forza dos Xigantes reside no feito de que son un grupo de idade en renovación constante: os mozos chamados en distintas levas á vida militar. Os olímpicos necesitan para impoñerse a axuda dun heroe mortal, porque os Xigantes teñen aparencia de seres humanos , non son nenos pero tampouco homes feitos e dereitos.
Zeus consolida e asenta definitivamente o seu poder ó derrotar os Xigantes deixando os representantes da escuridade e o conflito marxinados dos privilexios do Olimpo. O escenario das forzas malignas vai ser a vida cotiá dos humanos. Zeus, dono da forza bruta regalada polos Hecantonquiros e da mirada fulgurante concedida polos Cíclopes, vive agora seguro nunha orde política defendida pola forza das leis xustas que nacen da sabedoría e a moderación (Metis). Resulta, ó fin, a culminación da construción harmónica do mundo, que Xea (Terra) consideraba imposible sen a intervención das forzas escuras da hybris ou desmesura.
“Só unha orde xusta é viable, a inxustiza sempre é provisional.” (Luc Ferry, La Sabiduría de los Mitos).
A riqueza alegórica do mito non escapa á erudición dos poetas, filósofos e escultores da corte de Eumenes II de Pérgamo do século II a. C. A batalla contada por Hesíodo, rescrita posteriormente por Ovidio, Píndaro e Apolodoro, convértese na parábola da batalla entre gregos e bárbaros. O rei de Pérgamo ven de derrotar os Gálatas, e ten, como modelo da orde que quere impoñer, a Zeus e, da protección e a vitoria, a Atenea. Quen se achegue o Gran Altar de Zeus dará de fronte co grupo principal do friso leste: o combate de Zeus e Atenea contra os Xigantes.
O visitante subirá a escadas envolto nun balbordo de figuras sobrehumanas, de musculatura descomunal, dominadas polo dramatismo e a dor. Sobre o podio o templo porticado con columnas xónicas transmite, a través do contraste de espazos, propio da arquitectura helenística, a serenidade, a harmonía e o equilibrio que proclama o poder xusto de Zeus.
O Altar de Zeus resulta ó fin a expresión máxima da arte helenística que encontra na narración mítica a súa propia metáfora.
A RELIXIÓN ROMANA: DOS NUMINA ÓS DEUSES OLÍMPICOS
Visita esta páxina: DEUSES Á CARTA PARA O CIDADÁN ROMANO
MATERIAL COMPLEMENTARIO: TEXTOS
